ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN NINH SƠN, TỈNH NINH THUẬN

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Huyện Ninh Sơn nằm về phía Tây Bắc của tỉnh Ninh Thuận, cách trung tâm hành chính tỉnh (TP Phan Rang – Tháp Chàm 50km); huyện có 7 xã và 1 thị trấn với tổng diện tích tự nhiên 77.180,69 ha, chiến 23,00% tổng diện tích tự nhiên của toàn tỉnh. Những năm qua, kinh tế nông nghiệp, nông thôn của Ninh Sơn tuy có những bư­ớc phát triển mới song nhìn chung sản xuất nông nghiệp còn manh mún,­ nhỏ lẻ không đồng bộ, công cụ sản xuất đa phần là thủ công, cơ cấu cây trồng chưa hợp lý, năng suất lao động và hiệu quả kinh tế chưa cao. Trong khi đó, những chính sách về phát triển nông nghiệp nông thôn, đặc biệt là những chính sách cụ thể để phát triển ngành nông nghiệp chưa có hiệu quả. Cần phải có các công trình nghiên cứu khoa học, đánh giá thực trạng hiệu quả sử dụng đất nói chung và đất nông nghiệp nói riêng, nhằm phát hiện ra các yếu tố tích cực và hạn chế, từ đó làm cơ sở để định hư­ớng phát triển sản xuất nông nghiệp, thiết lập các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp. Vì vậy, năm 2021, một đề tài nghiên cứu đã được tiến hành nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng đất và đề xuất định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp có hiệu quả bền vững. Việc nghiên cứu để đưa ra phương pháp đánh giá khoa học, chính xác về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên cơ sở các mục tiêu mang tính chất bền vững có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong phát triển nông nghiệp và quy hoạch phát triển nền kinh tế của địa phương trong thời kì hội nhập. [1]

2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Nội dung nghiên cứu

- Đánh giá hiệu quả của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của địa phương.

- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và sử dụng đất bền vững.

2.2. Phương pháp nghiên cứu

- Thu thập số liệu thứ cấp từ UBND huyện Ninh Sơn, các phòng ban chức năng của huyện.

- Phương pháp điều tra và khảo sát thực địa: Từ đặc điểm sinh thái của huyện có 3 tiểu vùng, đề tài chọn ở mỗi tiểu vùng 1 xã có đặc trưng của tiểu vùng, mỗi xã chọn 3 thôn, mỗi thôn chọn 10 hộ bất kỳ để điều tra đánh giá về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp.

- Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp [2]:

+ Hiệu quả kinh tế được đánh giá theo các chỉ tiêu (tính cho 1 ha): Giá trị sản xuất (GTSX), chi phi trung gian (CPTG), thu nhập hỗn hợp (TNHH), giá trị ngày công lao động (GTNC) và hiệu quả sử dụng đồng vốn (HQĐV).

+ Đánh giá hiệu quả xã hội bao gồm: mức độ chấp nhận của người dân về loại hình sử dụng đất, mức độ thu hút lao động, giải quyết việc làm cho người nông dân và nâng cao thu nhập cho người dân thể hiện qua giá trị ngày công của các LUT.

+ Đánh giá hiệu quả môi trường: Mức độ sử dụng phân bón và các loại thuốc bảo vệ thực vật so sánh với tiêu chuẩn cho phép. Khả năng duy trì và cải thiện độ phì của đất (như khả năng che phủ đất, giữ ẩm, trả lại cho đất tàn dư cây trồng có chất lượng).  Khả năng thích hợp với đặc điểm, tính chất đất và nguồn nước.

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Hiện trạng các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của huyện Ninh Sơn

Các loại hình sử dụng đất hiện có của huyện Ninh Sơn được thu thập trên cơ sở những tài liệu tổng hợp của huyện và kết quả điều tra nông hộ tại các địa điểm nghiên cứu đại diện cho 3 tiểu vùng kinh tế sinh thái. Các loại hình sử dụng đất chính trên địa bàn huyện được thể hiện tại bảng 1

(Nguồn: Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Ninh Sơn [3])

Qua bảng trên ta thấy toàn huyện có 7 loại hình sử dụng đất chính (LUT) với 10 kiểu sử dụng đất khác nhau. Là một huyện miền núi, có diện tích đất sản xuất nông nghiệp lớn, địa hình đa dạng nhưng do nền nhiệt cao, thời tiết nắng nóng, hạn hán nên kiểu sử dụng đất của huyện không quá đa dạng.

3.3.1. Hiệu quả kinh tế

Số liệu nghiên cứu tại bảng 2 ta thấy LUT 2 lúa (lúa đông xuân - lúa hè thu): hiệu quả kinh tế thu được hàng năm trên 1 ha canh tác là: GTSX 76.545,04 nghìn đồng, CPTG 47.164,80 nghìn đồng, TNHH là 27.646,52 nghìn đồng. LUT 3 lúa (lúa đông xuân - lúa hè thu- lúa mùa): hiệu quả kinh tế thu được hàng năm trên 1 ha canh tác là: GTSX 113.750,00 nghìn đồng, CPTG 69.920,00 nghìn đồng, TNHH là 43.820,00 nghìn đồng. LUT một màu- một lúa (lúa đông xuân – ngô mùa): hiệu quả kinh tế thu được hàng năm trên 1 ha canh tác là: GTSX 90.392,69 nghìn đồng, CPTG 54.287,47 nghìn đồng, TNHH là 36.105,23 nghìn đồng. LUT chuyên màu : hiệu quả kinh tế thu được hàng năm trên 1 ha canh tác là: GTSX 109.020,59 nghìn đồng, CPTG 68.385,23 nghìn đồng, TNHH là 40.635,36 nghìn đồng.Tuy nhiên các LUT có lúa đều phải chú trọng vì là nguồn cung cấp lương thực chính cho địa phương.

Bảng 2. Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất của huyện Ninh Sơn

(Tính cho 1ha)

(Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra)

Bảng 3. Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất tại các tiểu vùng

(Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra)

3.3.2. Hiệu quả xã hội

(Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra)

3.3.3. Hiệu quả môi trường

So sánh lượng bón phân thực tế trên địa bàn huyện với Định mức kinh tế- kỹ thuật các loại cây trồng chính và khảo nghiệm giống một số cây trồng trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận ngày 08 tháng 11 năm 2017 thì  trên địa bàn huyện hầu như đều bón thấp hơn so với định mức LUT 1 lúa thì độ che phủ, hệ số sử dụng đất cũng như khả năng bảo vệ và cải tạo đất là thấp nhất.

B​ảng 5. So sánh mức đầu tư phân bón thực tế tại địa phươngvới tiêu chuẩn bón phân cân đối và hợp lý

(Nguồn: Tổng hợp từ số liệu điều tra Kỹ thuật bón phân cân đối và hợp lý cho cây trồng).

Theo quy trình (tiêu chuẩn)*: Định mức kinh tế- kỹ thuật các loại cây trồng chính và khảo nghiệm giống một số cây trồng trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận ngày 08 tháng 11 năm 2017

Thực tế trên địa bàn huyện một số cây trồng được bón phân với lượng mất cân đối  giữa N, P và K. Có thể thấy rằng, khi bón đạm cây trồng phát triển nhìn thấy rõ nhất, do đó người nông dân thường bón nhiều đạm và bón rất ít lân và kali cho cây trồng vì thế đã gây ra ảnh hưởng không tốt đến việc hấp thu dinh dưỡng của cây, đến năng suất cây trồng và đến môi trường. Khi điều tra mức sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất nông nghiệp huyện Ninh Sơn cho thấy phần lớn các hộ đều sử dụng thuốc BVTV tương đối nhiều, thậm chí là còn lạm dụng thuốc. Hầu hết các loại cây trồng đều được phun thuốc bảo vệ thực vật ít nhất 1 lần/vụ.